Sąd może orzec rozwód, jeżeli ustali, że pożycie małżeńskie uległo zupełnemu i trwałemu rozkładowi. W przypadku separacji wystarczy, że rozkład pożycia jest zupełny. Należy jednak zaznaczyć, że dla orzeczenia separacji, co do zasady, koniecznym jest, aby żadne z małżonków nie żądało orzeczenia rozwodu.
Dlatego też, zanim zdecydujemy się na złożenie pozwu o rozwód albo o separację, istotnym jest poznanie różnic, jakie prawo wiąże z tymi instytucjami
Po pierwsze, orzeczenie rozwodu powoduje rozwiązanie małżeństwa. W chwili uprawomocnienia się wyroku rozwodowego, każdy z byłych już małżonków może zawrzeć nowy związek małżeński. W wyniku separacji możliwe jest jej zniesienie przez Sąd, a tym samym powrót do małżeństwa i sytuacji sprzed wyroku.
Ponadto, w ciągu trzech miesięcy od chwili uprawomocnienia się orzeczenia rozwodu małżonek rozwiedziony, który wskutek zawarcia małżeństwa zmienił swoje dotychczasowe nazwisko, może przez oświadczenie złożone przed kierownikiem urzędu stanu cywilnego lub konsulem powrócić do nazwiska, które nosił przed zawarciem małżeństwa (art. 59 kodeksu rodzinnego i opiekuńczego). W przypadku separacji jest to niemożliwe.
Są to podstawowe różnice pomiędzy skutkami jakie wywołują rozwód i separacja. Rozstrzygnięcie Sądu w zakresie m.in. władzy rodzicielskiej nad małoletnimi dziećmi, kontaktach z nimi oraz alimentach, pozostają wspólne dla obu tych instytucji. Zarówno rozwód jak i separacja powodują także ustanie wspólności majątkowej małżeńskiej.
W praktyce, jeżeli małżonkowie widzą szansę na powrót do wspólnego życia, ale chcą dać sobie trochę czasu, warto zastanowić się na złożeniem pozwu o separację. Takie czasowe rozstanie może pomóc w przemyśleniu pewnych kwestii i podjęciu ostatecznej decyzji.